Interview: Anton Jansen in Blauw

5 juli 2021

‘Criminelen hebben een fingerspitzengefühl voor de ellende van boeren’

Politie-expert Anton Jansen is gespecialiseerd in criminaliteit in het buitengebied. Als voorzitter van het Platform Veilig Ondernemen Oost-Nederland spreekt hij regelmatig met boeren die onder druk worden gezet om hun schuren te verhuren aan drugscriminelen. ‘Criminelen azen op panden waarbij ze geen pottenkijkers hebben.’

Vijftien procent van de Nederlandse boeren heeft weleens drugsboeven op het erf gehad met het aanbod om een stal of loods te huren. Dat blijkt uit het Trouw-onderzoek ‘De staat van de boer’ (uit 2018). Anton Jansen kijkt er niet van op. Hij denkt dat dit nog maar het topje van de ijsberg is. ‘Sinds vijf jaar houdt het Platform Veilig Ondernemen voorlichtingsbijeenkomsten voor agrariërs en bewoners van het buitengebied. Regelmatig zeggen dan bijna alle bezoekers dat ze ooit benaderd zijn.’

Drugsbazen hebben het platteland in Overijssel en Gelderland ontdekt. Is dat het gevolg van de nadrukkelijke aandacht van opsporingsdiensten voor drugsproductie in Brabant?
‘Nee, ik geloof niet in een waterbedeffect. Dat ze in Brabant drukken en dat criminelen dan hier hun toevlucht zoeken? Er zal af en toe besmetting zijn; we grenzen immers niet voor niets aan Brabant. Het verklaart ook niet dat we hier Mexicanen als crystal meth-koks in labs tegenkomen. Ik denk dat de criminelen hier al waren, maar dat ze lang niet altijd zichtbaar waren. Zo’n vijf jaar geleden sprak de toenmalige commissaris van de koning van Gelderland, Clemens Cornielje, de vrees uit dat we geen zicht meer hebben op het buitengebied en dat daar een vorm van ondermijning zit die we niet willen. Door allerlei reorganisaties was bij de politie ook even wat minder capaciteit voor het buitengebied. Dus ja; het buitengebied was een witte vlek.’

Onder de radar blijven is het kenmerk van de crimineel. Is daarom het buitengebied zo aantrekkelijk?
‘De faciliteiten die criminelen nodig hebben, zijn aanwezig in Oost-Nederland. Het platteland is uitgestrekt. Her en der staan schuren. Doordat boeren ook stoppen met hun bedrijf, staan veel van die ruimten leeg. Daarnaast liggen we vlakbij Duitsland. Drugscriminelen kunnen heel gemakkelijk hun waar over de grens zetten, want hun drugs is veel meer waard in het buitenland dan in Nederland.’

‘Je kunt maar één keer nee zeggen en dat is de eerste keer’, zeg je tijdens de voorlichtingsbijeenkomsten. Maar kunnen boeren wel nee zeggen als ze al in zwaar weer verkeren?
‘Het is lastig. Agrariërs staan momenteel stevig onder druk. Dat heeft te maken met allerlei duurzaamheidsmaatregelen, mestoverschotten, stikstofbeleid etcetera. Je zult maar boer zijn van een boerderij die al generaties lang in de familie zit. En jij bent de laatste die de boerderij heeft en door allerlei overheidsmaatregelen staat het water aan je lippen. Op het moment dat het financieel slecht gaat met een boer, stoppen ze met betalen. Als eerste is dat het betalen van hun leveranciers van veevoer. Dat veevoederbedrijf zegt: “Betaal je rekening, anders leveren we niet meer.” Boeren hebben gevoel bij hun dieren, dus die gaan toch betalen. Het volgende traject is het niet meer betalen van de hypotheek. Dan word je uitgenodigd voor een gesprek bij de bank. Die zegt: “Je moet nu wel jouw hypotheek betalen, anders gaan we gedwongen verkopen.” Als je het financieel zwaar hebt, kan de verleiding groot zijn om zo’n crimineel aanbod aan te nemen.’

Hoe gaan de criminelen te werk?
‘Criminelen hebben een fingerspitzengefühl voor de ellende van boeren. Want plotseling staat er iemand op de stoep, zo gaat het echt. In het geval van zo’n hypotheekgesprek bij de bank lijkt het wel of daar luistervinken zitten of mensen op de parkeerplaats staan om wanhopige boeren te spotten. Twee à drie dagen na het gesprek krijgt zo’n boer bezoek van een crimineel met een aanbod. Als dit laatste nu een incident zou zijn, zou ik zeggen dat het toeval is, maar dit verhaal heb ik al honderden keren gehoord. De crimineel zegt tegen de boer: “Ik doe je een giga-aanbod. Of je gaat failliet of je kiest dat aanbod.” En dat aanbod is heel duidelijk. We beschikken over folders die bij boeren in de bus zijn gegooid, waarin letterlijk staat: “We willen jouw schuur gebruiken voor druggerelateerde criminaliteit.” Daar wordt helemaal niet krampachtig over gedaan. Het is hondsbrutaal.’

En wat vangt zo’n boer dan?
‘Enkele duizenden euro´s zijn geen uitzondering. Een agrariër uit het Gelderse Baak liet in zijn schuur een drugslab bouwen en ving daar 6.000 euro per week voor. Ik kijk daar niet van op. Deskundigen zeggen dat er in de drugsgerelateerde criminaliteit op jaarbasis in Nederland ongeveer 30 miljard euro omgaat. Als je dat verdeelt over de tien politie-eenheden, kun je zeggen dat in Oost-Nederland circa 3 miljard euro rondgaat. De belangen van de criminele sector zijn enorm; er wordt heel veel aan verdiend. Een kwekerij met driehonderd hennepplantjes levert gemiddeld 180.000 euro per jaar op, dan is 6.000 euro peanuts. De criminelen azen op die panden waarbij ze geen pottenkijkers hebben. En als ze die niet goedschiks krijgen, dan maar kwaadschiks.’

Hoe ziet dat kwaadschiks “verwerven” van een locatie eruit?
‘Dat kan bedreigen zijn. Bijvoorbeeld door foto’s van gezinsleden van de boer te tonen met de subtiele opmerking dat het toch niet goed zou zijn als er met hen iets zou gebeuren. Of ze zorgen voor economische schade. Ben je als boer standvastig en zeg je “wegwezen van mijn erf”, dan hangen ze bijvoorbeeld in maïsvelden stukken aluminium of roestvrij staal. De maïskneuzer (hakselaar, red.) detecteert dat materiaal niet. Als de boer er met z’n machine overheen gaat, loopt ie zo 30.000 euro schade op omdat de kneuzer kapotgaat. En dan heb je het nog niet eens over de bedrijfsmatige schade omdat midden in het seizoen je machines stil komen te liggen. Op die manier dwingen de criminelen jou hun aanbod te accepteren.’

Ze richten zich niet alleen op boeren, maar ook op inwoners zonder agrarisch bedrijf.
‘Particulieren die bijvoorbeeld in de Achterhoek een leuk boerderijtje kopen, worden ook benaderd. Bij zo’n boerderijtje staat vaak nog een leegstaande loods. Wat moet je daarmee? En misschien heb je voor dat tweede huisje wel een hoge hypotheek afgesloten die je amper kunt opbrengen…’

Zijn boeren bereid om aangifte of een melding te doen?
‘Tijdens de voorlichtingsbijeenkomsten – en die houden we de laatste tijd vanwege corona digitaal – schetsen we de gevaren. Het gaat om lui die geweld en afpersing niet schuwen. Er is brand- en ontploffingsgevaar. Je hebt giftige stoffen en gassen op je terrein. Je raakt zelf betrokken bij strafbare feiten. Leuk dat extra geld, maar is het het waard? Tijdens het informele gedeelte van deze alert-avonden spreken mensen ons aan. Gemiddeld reiken ze tussen de drie en tien concrete meldingen uit hun gebied aan. Niet alleen via ons of de wijkagent. Meld Misdaad Anoniem ziet na een lezing een significante toename van 66 procent van het aantal meldingen uit dat gebied waar we de lezing hielden. Dat heeft onder andere geleid tot een aantal grote ontdekkingen binnen deze sector; grote vervuilingen, drugslabs opgerold, panden die voor andere doeleinden werden gebruikt, honderden miljoenen euro’s omzet achterhaald et cetera.’

Wat kun je als politie doen tegen deze ondermijning op het platteland?

‘Hier in het oosten hebben we “naoberschap”. Zeg maar de morele plicht om er voor je buren te zijn. Dat zouden we wat meer moeten optrekken. Boeren weten vaak van elkaar wel hoe de zaken er voor staan. Dat zien ze aan het gewas, aan het vee. Ga daarom eens op de koffie bij mensen. Praat over hoe het gaat met de buurt. Wat zegt hun onderbuikgevoel? Wat zegt jouw onderbuikgevoel? Een boer of burger in het buitengebied die denkt of weet dat er iets niet klopt, moet weten dat ze dat kunnen melden. Bijvoorbeeld bij de wijkagent, via 112, 0900-8844 of – als het heel dichtbij komt – Meld Misdaad Anoniem. We moeten een optimale verbinding creëren met bewoners. Zodat mensen het lef krijgen om te melden. Een heleboel mensen draaien hun hoofd weg. Voornamelijk uit angst, denk ik. Zoek ze daarom op voor een kop koffie. Het scheelt als ze weten hoe ze ons kunnen bereiken, desnoods anoniem. Men hoeft niet meteen met juridisch bewijs te komen. Je intuïtieve gevoel melden is al heel wat.’

Welke rol speelt het Platform Veilig Ondernemen hierbij?

‘Het bestrijden van ondermijning is niet alleen een taak van de politie. Allerlei instanties zijn aangesloten bij het Platform Veilig Ondernemen, een publiek-private samenwerking tussen brancheorganisaties, gemeenten, Openbaar Ministerie, justitie en politie. Zij bundelen hun gegevens en kennis waardoor we een beter beeld van het buitengebied hebben. Het effect daarvan is dat agrariërs en bewoners gaan inzien dat “dit niet klopt” en zij er iets mee moeten doen. Hierdoor zal de meldingsbereidheid toenemen. Mensen die nu nog denken dat drugscriminaliteit alleen in het “Wilde Westen” of in het Zuiden voorkomt, moeten hun beeld bijstellen. Ook in Oost- en Noord-Nederland zit het.’

Dit interview verscheen origineel in politievakblad Blauw, het interview is in zijn geheel als pdf-bestand te downloaden.